1 tháng 11 năm 2018, tác giả TS. Bùi Đức Hiển
Trung tâm tư vấn pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật tham gia trao đổi tại Toạ đàm về sửa đổi Luật Thi hành án Hình sự và Toạ đàm về huy động nguồn lực xã hội trợ giúp pháp lý do GS.TS. Lê Minh Tâm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký TW Hội Luật gia Việt Nam chủ trì.
Tại Tọa đàm có rất nhiều ý kiến quý báu của đại diện các cơ quan thuộc Hội luật gia, Đại học Luật Hà Nội, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Trung tâm tư vấn pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, các Văn phòng luật sư,… về các vấn đề trong Dự thảo sửa đổi Luật Thi hành án Hình sự, từ lý luận, cho đến các quy định cụ thể từng chương, điều, khoản, điểm của Luật này.
Xuất phát từ bối cảnh Hiến pháp mới năm 2013 được thông qua, từ bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế, từ thực tiễn thi hành án hình sự ở Việt Nam hiện nay, chúng tôi cho rằng, Dự thảo Luật Hình sự sửa đổi cần lưu ý một số vấn đề sau:
Thứ nhất, việc sửa đổi Luật Thi hành án hình sự năm 2010 cần phải bảo đảm được quyền con người, quyền công dân được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013; các điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên và phù hợp với các luật liên quan, như Luật Tạm giữ, tạm
giam, Bộ luật Lao động, Luật Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Luật Dạy nghề, Luật Hiến, lấy ghép mô, bộ phận cơ thể người, Luật Tín ngưỡng Tôn giáo năm 2017,… Ví dụ: ghi nhận quyền được tự do tín ngưỡng tôn giáo, quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể người, quyền được lao động và quyền được hưởng các giá trị vật chất tinh thần của phạm nhân,…trong Luật này.
Thứ hai, Sửa đổi Luật Thi hành án hình sự cần tính đến đặc thù của các từng hình phạt và chủ thể phải chấp thành hình phạt. Ví dụ: thi hành án hình sự với pháp nhân phạm tội sẽ rất khác với cá nhân; thi hành hình phạt tù sẽ rất khác với tử hình, rất khác với cải tạo không giam giữ,…
Thứ ba, cần phải xác định rõ mối quan hệ giữa các cơ quan trong thi hành án hình sự, như: quan hệ giữa cơ quan thi hành án hình sự với Tòa án, Viện Kiểm sát, chính quyền địa phương,… theo đặc thù của từng hình phạt. Bởi mức độ tham gia của các cơ quan này với các hình phạt đươc thi hành là không giống nhau. Xác định quan hệ giữa giữa chủ thể có thẩm quyền thi hành án hình sự với phạm nhân, quan hệ giữa phạm nhân với người thăm nuôi, quan hệ giữa phạm nhân với nhau,… Từ đó quy định rõ trách nhiệm, quyền, nghĩa vụ của các chủ thể này và áp dụng trách nhiệm pháp lý với các chủ thể vi phạm pháp luật thi hành án hình sự,…
Thứ tư, như chúng ta biết việc thi hành các hình phạt có thể tác động đến quyền con người ở các mức độ khác nhau, từ hạn chế quyền công dân đến tước quyền công dân và thậm chí tước quyền con người. Để đảm bảo quyền con người, quyền trong thi hành án hình sự, đặc biệt là thi hành hình phạt tù, Luật Thi hành án hình sự cần xác định các quyền cụ thể đối với phạm nhân, như: quyền về chỗ ở, quyền được học tập, quyền được học nghề, quyền lao động, quyền được hưởng an sinh xã hội,… Bên cạnh đó, cần quy định cụ thể các tiêu chí để đánh giá hiệu quả chấp hành án hình sự, thi hành án hình sự với từng nhóm chủ thể để đảm bảo mục đích của thi hành án hình sự,…
Thứ năm, để đảm bảo hoạt động thi hành án hình sự được hiệu quả, chúng tôi cho rằng các quy định trong Luật Thi hành án hình sự sử đổi cần đảm bảo tính công khai, minh bạch. Xã hội hóa hoạt động thi hành án hình sự. Nghiên cứu từng bước cho phép tư nhân được tham gia vào hoạt động này, trên cơ sở có chon lọc, thí điểm, Ví dụ: nhà tù tư nhân,…
Thứ sáu, cần nâng cao hiệu quả giám sát với các hoạt động thi hành án hình sự đối với các chủ thể có trách nhiệm thi hành án dân sự và các chủ thể liên quan. Theo đó, ngoài việc tiếp tục thúc đẩy thực hiện giám sát từ Viện Kiểm sát, Quốc hội, HĐND, Mặt trận tổ quốc,… cần đẩy mạnh hoạt động giám sát từ các tổ chức xã hội theo hướng thực chất, đặc biệt là cần phải quy định về vai trò của truyền thông báo chí, thậm chí là truyền thông xã hội trong quá trình này. Thực hiện được việc này sẽ góp phần rất lớn vào bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong thi hành án hình sự ở Việt Nam nay góp phần ngày càng hội nhập sâu rộng vào khu vực và quốc tế.
